‘iɣrm n lbahya’, igan yan g tmatarin n umzruy n tɣrmt n mṛṛakc tamṛṛukit.
iffɣ d uslgn agldan zɣ iɣrm n ugllid n tgldit l lmṛṛuk g 21 innayr 1924, ifrs ɣ tɣmist tamaddudt, mas iga zɣ iɣrman imzruyn, lli f illa f tnbaḍt ad t tḥṭṭu ɣ ddaw n uslig d iffɣn s ḍḍahiṛ amaɣud 4 yulyuz 1922, lli iẓlin s uḥṭṭu n wayda d tingmi n tgldit n lmṛṛuk.
illa iɣrm n bahya ɣ tmdint n mṛṛakc, lli d ifl umzruy g uzmz n tnbaḍt taɛalawit, ig iɣrm ad win umawas ḥmad iwis n musa iwis n ḥmad asmlali, g tasut n ugllid ɛbdlɛaziz. amawas ad lli igan anbdad n tnbaḍt akkʷ tizi ann, lli ittawssann s wassaɣ n ‘bba ḥmad’.
‘bba ḥmad’ iwi d inmɣar n iminḍn, d imgurn lli bahra d dar atig lli ittawssann g tmurt n lmṛṛuk s twuri nnsn d tẓuṛi nnsn ilan atig aksawt, ḥma ad swurin g tska n iɣrm, swurin g iɣrm ṣḍiṣ isggʷasn inmḍfaṛn , macc artum isngara t d iɣrm nns urta akkʷ t iẓṛi lliɣ t tiwi tmttant g usggʷas n 1900 urta akkʷ gis tnfalal twuri. ig iɣrm ɣilad zɣ tmatarin n umzruy lli bahra ittawssann g tɣrmt n mṛṛakc.
aẓuṛ n wassaɣ n iɣrm n bahya :
izdi wassaɣ n iɣrm n bahya ; s wassaɣ n tmɣart n ‘ bba ḥmad’ lli ittawssann s ‘lalla lbahya taṛḥmanit’, ig iɣrm tarzzift n tayri n ‘ bba ḥmad’ i tmɣart nns ‘lbahya’ ig tamatart iddrn i tayri nns d tskkʷflt tamajgalt lli ɣ dars tlla tmɣart nns, imun ɣ iɣrm ad isyafatn n tayri d tẓuṛi d unuɣn iẓɣuṛan.
tizuna d tdaliwin :
ibḍa iɣrm f kigan n tuzunin d tmṣṛay d tdaliwin d tmdayin d urtan, d urzaf lli ɣ tlla yat turtit mmi tlla ɣ tuẓẓumt nns yat tfḍna lli ittawssann s wassaɣ n ‘ agʷdal n bba ḥmad’. lliɣ immut ‘bba ḥmad’ ggʷzn g iɣrm ad kigan n inmɣuṛn zdɣn gis g usggʷas n 1906, ig yan gisn, lmadani aglawwu gʷmas n lbaca n mṛṛakc, thami aglawwu, ibna gis tduli tis snat, awar nns iggʷz gis ‘ lmqrri’ ar asggʷas n 1912. awar n usggʷas a, ila iɣrm yan umsasa amaynu ig iɣrm n umzdaɣ amatay afṛanṣi ‘lyuṭi’, gn gis tiswuwwa d tmzizwa n waḍu, tg tsna nns akkʷ 22 ifḍ n mitru amkkuẓ, macc tasna nns tidras lliɣ yad gis bnan kigan n wammasn g turtit tamqrant, lli bḍan zɣ iɣrm, idwr awd imi nns aẓɣuṛan lli yadda illan g usuk n ṛṛyaḍ zzitun amaynu, immatti s yat timit imlaln i usuk n ssalam (lmllaḥ), tagara n usuk n (ɛṛṣt lmɛac).
ṛṛyaḍ amẓyan :
zɣ tzuna lli innuṛẓmn i wid ran inn ad ẓṛn iɣrm d imallayn, tga tt tazunt ɣ illa ṛṛyaḍ mẓẓiyn, ig uzun ad yat zɣ tzuna lli bahra ifulkin iẓlin g ugnsu n iɣrm, iẓli s taska nns irwasn tin tinmal tizaykutin, issqfan nns idln s ikccuḍ imsasan ilan ikʷlan ismriqqiyn.
ig ṛṛyaḍ ad imẓẓiyn tadala n ‘bba ḥmad’ lli ɣ a isnubga inmɣuṛn n tnbaḍt, zɣ tdala ad a zɣ a sfrikn iskkinn n tmurt.
izdɣ gis umzdaɣ amatay afṛanṣi ‘lyuṭi’ ig t d tgmmi nns d umaris nns lli mi iṛcm asarag nns s rrxam d zllij, ilin t gis kkuẓ t tfḍniwin, ku tafḍna tili g tuẓẓumt nns tadala n waman, mmuṛẓmn t fllas tmṣṛay bahra iẓiln lli idln s kigan n usɣar iṛcmn sis igan fɣnit, d tili yat tsayst mẓẓiyn lliɣ tlla yat tala n rrxam, tg zɣ idɣarn lli iẓlin s ‘bba ḥmad’ asarag n usays ad iṛcm s rrxam d zllij imsasan ngr asn, issutl i tala ad kkuẓ imṣṛay imqquṛn f illa ɣ imawn nnsn taskiwin lliɣ skrn isardasn ifṛanṣin imiras nnsn. d tili yat tasayst illan f iming niɣ lli mi tt inin tasayst n rrxam mqquṛn, lli igan yan usays mqquṛn yugrn asarag n iɣrm, ssutln as issqfan lli ibdd f 52 n tsirit n ukccuḍ, ig wakal nns rrxam, ilin t gis kṛaḍt n tala, yat gisn tlla ɣ yat tfḍna mẓẓiyn, adɣar ikka tt inn iga win tffugliwin d isfras n tẓuṛi, mmuṛẓmnt fllas kigan n tdaliwin ilan timawayin iṭṭfn isksal n uzzal. tg tdala illan f ugafay, tadala lli bahra imqquṛn g iɣrm, iɣʷrban nns lsan zllij s uzgn, timawayin nns nnuṛẓmn t f turtit tandalusit lliɣ bdda tlla tzzgzut, ilin t f iggi n tmawayin nns tisutam n lgabṣ g llan t tnutulin n tafukt, d tduli g llan isutar iṛcmn s unuɣn igan anaw n ṭṭalyan, tg tdala ad tuska lli igan tamaynut g iɣrm, iklli ittyuran f yat tifilt illan f iggi n yan uɣʷrab iwalan i usggʷas n 1899.
zɣ tasayst taminigt, ar nn tkccmt f ṛṛyaḍ mqquṛn zɣ yan uɣʷdmmi iṛcmn s unuɣn imṛṛukin, ṛṛyaḍ ad lli ittusnfln kigan n tikkal g uzmz n ‘bba ḥmad’, ɣ tdala tamqqrant taminigt llan kra n izlan n umdyaz iṛcmn f lgabṣ ar tsawal f umzruy lli izrin f tska n iɣrm.
d ula tadala n illan f iffus n iɣrm dwrn t gis kigan n tmatarin lli tmmal talɣa n tduliwin d unuɣn d ṛṛcum, ili f tsga n tdala ad adɣar g tlla tmɣart n ‘ bba ḥmad’, ig udɣar ad yan uqṣṛi idln s ukccuḍ ilin t gis snat tmṣṛay d sin isaragn.
ig iɣrm ‘lbahya’ yat tmuzunt ifulkin d iɣaman ɣ umzruy amṛṛuki lli nn bahra ur nn yaggugn, iẓli s iflwan nns izaykutn iṛcmn, d tmawayin nns d isskʷla nns d wadal gis imɣin lli ittawssann s ‘asmɣi’.
adɣar n tmallayt :
tasnawayt n ‘iɣrm lbahya’ mas iga yat tmatart n umzruy amṛṛuki g usggʷas n 1922 lli f ad ttackan imallayn zɣ ugʷns n tmurt tamṛṛukit awd imallayn n umaḍal, ḥma ad ẓṛn taẓuṛi taqburt tamzruyt yutn s iẓuṛan ɣ tussna d umzruy amṛṛuki, d aylli akkʷ gis iẓlin g iɣrm ad ɣ tẓuṛi tga tt unuɣn lli s ṛcmn ikccuḍn n tduli.
illa f tska n iɣrm ad amnzag ‘muḥmmad iwis n lmkki amssiwi’, lli ilmdn taẓuṛi n ṛṛcm ɣ ukccuḍ g tɣrmt n mknas, ilmd gis awd taẓuṛi n unuɣn n lgabṣ g tɣrmt n fas, tizi n usardas anbdad afṛanṣi (arkman) lli igan aslway n ukabaṛ afṛanṣi urta illi ufrag, macc walli issfaln taska tamzwarut n ‘iɣrm n lbahya’ iga t ufus n lḥajb agldan ‘musa iwis n ḥmad lbuxari’, nttan ad isbddn iɣʷrban n ṛṛyaḍ amqran d tsayst tagafayt n iɣrm is izwar, a illiɣ tbdd twuri g tsga ad n iɣrm asggʷas n 1886, awar n tmttant nns, issfal iwis lli ilan assaɣ n ‘bba ḥmad’ ad ismd taska n iɣrm, ismun tizi ann ɣ umzwaru uggar n 60 n tgmmi ḥma ad gnt iɣrm amqran.
ig ɣilad ‘iɣrm n lbahya’, yat tmuzunt tafalkayt ɣ tẓuṛi d umzruy amṛṛuki g tagara n tasut n tẓa d mraw.
Tags
ⴰⵎⵣⵔⵓⵢ